2), тӧр праван судышто (лончо
Айдемын праваже шотышто европысо конвенцийын россий федерацийын 1998 ий майыште пеҥгыдемденытВаштареш толшо икымше россий суд пунчалым 2002. Пудыртен, палемдыме Европысо суд дене кылдалтше правам пудыртен илыш (лончо. 6), лӱмнержым шӱктарашат чытен да чондымо але чарымаш (лончо. 3), шке эрыкше да праваже тӱкаш (Лончо. 5), еш илыш да частный права пагалымем, илыме вер да корреспонденцийым (8 ст.), эрыкым шонен (лончо.
10), пайдале йӧнлан права аралыме правовой (лончо.
13), тыгак суд дене кылым сӧрыкым (арт. Чылаже 41, россий элнан кумдан шӱдӧ кумло ик ий октябрь 2011 кодаш йодын, могай кугу ваштареш кайымышт чотак йодеш. Чечняште европысо судышто еҥын праважым 2003 ийыште лукмо икымше январь пудыртымо нерген йодыт. Опеке пеҥгыдемдаш, российысе сарзе операцийым 1999-2000 ийлаште чечняште сар каен мо нунын правам пудыртен. Коло ныл шомак гыч кум февраль 2005 ийыште суд пунчалым, молан россий федерацийын кок пудыртен статья-влак (чын илышым), кум (лӱмнержым шӱктарашат чытен да чондымо але чарымаш) статья-влак да латкум (пайдале йӧнлан права аралыме правовой) европысо конвенцийын да еҥын праважым аралыме нерген протокол ик лаштык уке. ик конвенцийыш (собственностьым аралымаш). Икымше паша шотышто чечняш йомын насильственный (россий ваштареш Базоркин) июль шынден колен шым 2006 ийыште суд лийын. Чечня республикын йӱдвел Кавказ да моло паша шотышто судын пунчалже гыч, инициативым пуэн шотышто правовой, Россий да вес тыгай кӱлешан йодыш яндарештеш кузе тыге полшенам, мом кузе йодеш пуэн шке родо-тукым гыч чондымо, ужатыме годым кузе лияш, мом илышыште йомшо правам пудыртымашлан шотлалтеш, кугыжаныш да сӧрыкым-ответчик миен шумо годым суд паша дене пырля. Манын, айдемын праваж шотышто европысо судыш вуйшиймашым ончаш налын, тудым муаш лийын, мо шумлык опеке кӧргӧ ситыше средства аралыше правовой, т. чынлыкын кӧргӧ кышкарже ончымо системыш шуашлан шумлык опеке да торашке каен кертын. Йӱдвел кавказыште лӱдыкшыдымылыкым условийым да осал лӱдыкшӧ ситуацийлашке нестабильный учет, аралымаш тӱнямбал правовой информаций средства деке пӱрымаш нерген кӧргӧ уке да, уке квалификациян юрист регионыштыжо, тыгак калык базовый да кӱчызылык уке, тыгай полышым кузе телекоммуникаций местами гай чаракым сеҥен, еҥлан тудо деч ончыч, тудлан шке сомылжым шукташ верысе суд орган марте шуын.
Тиде амал гынат, юстиций клиентна, правил семын, лишыл верысе член-влак, обращений еш лӱддымылыкым да колаш веле чакныдымашым ончыкташ, региональный, федеральный да кучымаш.
Шукыж годым, а прокурор пудыртен граждан, уголовный верысе нерген вуйшиймаш почеш тергымаш тарате, тыгай шымлен, правил семын, доказательстве укелык верч шогалеш да пӱртӱс пуйто колынат.
Тӱҥ следователь тыгай жапыште тудым огыт эртаралт действий, преступлений верым ончаш да кузе наста доказательстве-влакым пога. Вишкыде уголовный лектыш чотым шыгыремда, эсогыл тыглай годым, регион да еҥ деч орланат повсеместный безнаказанность правам пудыртен. Европысо судын пунчалжым кузе илышыш тудо жапыште опеке пайдам ок керт пӧртылтен, конвенций дене негызлыме правам пудыртен ик суд вожым кычал мушашлан, опеке служитлен деч аралыман, тудлан ачамланде кычалын, но тыге лийын огыл да шке родо-тукымжым шотлен нале але нунын правам пудыртен. Европысо суд пунчалым луктеш шотышто опеке годым, тудым ыштен кертыт кугыжаныш-судышто роскотым тӱла опеке ответчик миен, тыгак моральный эҥгеклан да материал. Май 2009 латныл ийыш кандаш миллион евро наре таза судышто судитлат шомакым, чечня тӱкнымешке. Правовой негызым ыштымым реформо почеш да судын пунчалже деч посна гын кугу практикым служитлен гана йыҥгыр. Маныт, российысе правосудий инициатива правам аралыме шотышто россий ситыдымаш лӱмын ямдылыме да чумыр койыш-шоктыш министр да мер рекомендацийым пуыш комитет, орган, совет суд пунчал шуктымым тергыме европышто лӱмеш вашешта. Мер посна кузе тудо жапыште, кузе тыгай уголовный пашам шымлен да ылыжтарыше компенсацийым тӱлаш, лиймыже годымат рашын палемден кертеш эҥгекым пӧртылтеныт, мер йодышым чумыр системысе колташ пунчалын, суд пунчалыштыже рашемдыме. Мер икманаш, тыге, ончыкылыкыш виктаралтше мероприятийлам тӱрлӧ лӱдыкшым гыч шогышо да пудыртен кертына, кузе тыгай правовой реформо, саемдат да айдемын праваже шотышто туныктымашым стратегий ужым. Тыге, кугу куатым дене нумалыт суд шке тептеран, счёт мучаш, йӱдвел кавказ кундемыште ситуацийыште айдеме правам аралыше еҥ-влак саемдымаш да пеҥгыдемдымаш.
